Antalya’da yaşayan Kaya, Macaristan Ulusal Arşivleri’ndeki memleketi Karaman’ın Ermenek ilçesinin Sarıvadi köyünde çekilmiş bir kareyi incelerken, büyük dedesinin de fotoğrafta yer aldığını fark etti.
Kaya, tesadüfen karşılaştığı bu fotoğraf sayesinde arşivde kapsamlı araştırma yapmaya başladı.
Arşivde Anadolu’ya ait yüzlerce kareye ulaşan Kaya, fotoğrafların bugünkü karşılıklarını araştırarak, kentlerin, yapıların ve tren istasyonlarının günümüzdeki durumunu belgeledi. Hazırladığı tarihî art plan çalışmasını ve görselleri AA Görsel Arşiv Müdürlüğüne sunan Kaya, bu kıymetli gereçlerin kurumsal hafızaya kazandırılmasını sağladı.
Tufan Kaya, AA muhabirine, Zsigmond Fejes’in, Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun Osmanlı ile ticari alakaların güçlendirilmesi emeliyle 1914’te biri Türk iki arkadaşıyla Budapeşte’den Berlin-Bağdat Demiryolu çizgisini kullanarak evvel İstanbul’a akabinde at ve eşeklerle Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yaptıkları şiddetli seyahatleri fotoğrafladığını söyledi.
Tarihi kareleri, kuzeninin Macaristan Ulusal Arşivleri’ndeki köylerinin fotoğrafının linkini kendisine iletmesiyle fark ettiğini belirten Kaya, “Fotoğraflardan o devirden bu periyoda değişimi anlıyoruz, görüyoruz. Bu fotoğrafları çok değerli buluyorum. Ancak benim asıl ilgimi çeken dedemin dedesinin fotoğrafına ulaşmam oldu.” dedi.
Büyük dedesinin fotoğrafını bulmasının, görseller üzerine derinlemesine araştırma yapma fırsatı sunduğunu lisana getiren Kaya, 19 yerleşim yerini kapsayan bu arşivde, 372 kareye ulaştığını kaydetti.
“DEDEMİN DEDESİNİN FOTOĞRAFINI BULMAK BENİ ÇOK HEYECANLANDIRDI”
Kaya, yaptığı araştırmaya nazaran, Fejes ve arkadaşlarının İstanbul’dan Konya’ya trenle gittiklerini, o sırada Birinci Dünya Savaşı başlamasıyla o periyotta at arabası ve araçların Osmanlı ordusunun buyruğuna verilmesiyle seyahatlerini at ve eşek sırtında katırlarla yaptıklarını tabir etti.
Fejes ve beraberindekilerin Adana, Mersin ve Silifke bölgesine gittiklerini oradan da Karaman Ermenek’e geçtiklerini aktaran Kaya, şöyle devam etti:
“Ermenek’te bizim Sarıvadi köyüne uğruyorlar. Köyün ileri gelenlerinden medresede müderrislik yapan büyük dedem Nuri Efendi tarafından ağırlanıyorlar. Orada onların fotoğrafını çekiyor. Benim ilgim burada başladı bir aile öyküsü olarak. Çok enteresandı, farklı bir histi. Macaristan arşivinde fotoğraflarda dedemin dedesinin fotoğrafını bulmak beni çok heyecanlandırdı. Üzerlerinde memur kıyafetleri vardı. Ailenizle ilgili bu çeşitten fotoğraflar bulmak çok zordur. Paşa sülalesi değilseniz bu türlü bir şey neredeyse imkansızdır. Bunun üzerine araştırmaya ağırlaştım. Araştırdıkça daha değişik şeyler bulmaya başladım.”
Kaya, Macar fotoğrafçının daha sonra ziyaret ettiği Alanya’dan deniz yoluyla Antalya ve İzmir’e gittiğini lisana getirdi.
ANADOLU’NUN 1914’TEKİ YÜZÜ AA’NIN GÖRSEL HAFIZASINA EKLENDİ
Zsigmond Fejes’in titiz notları sayesinde her bir fotoğrafın hem tarihi hem de belgesel paha taşıdığına dikkati çeken Kaya, kentlerin o dönemki dokusunu anlatması açısından kıymetli bir vesika olduğunun altını çizdi.
Yaptığı araştırmada Macar fotoğrafçının Anadolu’da çektiği tüm fotoğrafların altındaki notlardan yola çıkarak tarihî metinlerini oluşturduğunu belirten Kaya, şunları söyledi:
“Berlin-Bağdat Demiryolu ile ilgili fotoğrafları gördüm. O vakit Demiryolu Toroslar’dan Pozantı’ya kadar ulaşıyor. Osmanlı’nın o zamanki demiryolu yatırımlarını görüyoruz. Bu seyahatte Alanya’nın eski konaklarını, Antalya’nın Kaleiçi bölgesini, tekrar büyük meşhur İzmir yangınından evvelki fotoları görebiliyoruz. İstanbul’un tarihi yarım adasını, bugün artık var olmayan birçok binayı görebiliyoruz. Dünya tarihinin kritik bir devrinde çok kritik bir coğrafyada fotoğraf çekiyorlar, anılarını yazıyorlar. AA Görsel Arşiv Haber Müdürlüğüne çok teşekkür ediyorum. Çalışmamla ilgili bana ulaştılar, irtibat kurduk. Fejes’in fotoğraflarıyla ilgili yaptığım fotoğraf bilgi ve lokasyonları yaptığımız mukavele ile telif karşılığında ajansa teslim ettim. Bir asır evvel çekilen fotoğrafları tarihî metinleriyle AA’nın görsel arşivine kazandırdık.”
Abdurrahman Tufan Kaya, Osmanlı’nın en kıymetli ulaşım projelerinden biri olan Hicaz Demiryolu üzerine çalışmalarını sürdürdüğünü, fotoğraflarla desteklediği bu araştırmayı da AA’nın görsel arşivine kazandırmayı hedeflediğini kelamlarına ekledi.
