Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 13 Nisan günü saatler 10.53’ü gösterirken Van’daki zelzeleler silsilesini başlatan sarsıntı kaydedildi. 3.3 büyüklüğündeki sarsıntısı 3.8, 4.1 ve 3.2’lik diğer sarsıntılar takip etti. Böylelikle Van’da 2 saat içinde 11 zelzele olmuştu. Lakin günün ilerleyen saatlerinde etraf vilayetlerden hissedilen bir sarsıntı daha meydana geldi. Amasya, Kandilli Rasathanesi’nin bilgilerine nazaran 4.7, AFAD’a nazaran de 4.6 ile sallanmıştı. Samsun ve Tokat’tan bu sarsıntının hissedildiğine ait bildirimler de peş peşe geliyordu. Kuzey Anadolu Fay’ı (KAF) üzerine kurulu pek çok köyü bulunan Amasya’da olumsuz bir durum bildirilmese de yaşanan sarsıntının neyi işaret ettiği merak konusuydu. 3 vilayetten hissedilen sarsıntının şifrelerini ve Van’daki sarsıntılar silsilesini Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi, Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen ve Kocaeli Üniversitesi Kent ve Bölge Planlama Kısmı Öğretim Üyesi ve Yerbilimci Doç. Dr. Bülent Doğan, Milliyet.com.tr’ye anlattı.
1939 Erzincan Depremi’nde Amasya şehri
14 AĞUSTOS 1996’DA 2 SARSINTI VURDU
1996’nın 14 Ağustos’unda, Amasya 5.4 ve 5.2’lik 2 sarsıntı hissetmişti. Bölgede dikkat alımlı olan son 2 sarsıntı o gün kaydedildi. Bu zelzelede de can ve mal kaybı yaşanmış ve üzücü tablolar bir sefer daha gündeme gelmişti. Ancak Amasya’nın zelzele geçmişi bununla da sonlu değildi. KAF’ta olan öbür sarsıntılar, üst merkezi Amasya olmasa da kenti yıkmıştı. Kentin sarsıntı geçmişine ait, “Amasya ve etrafında zelzele oluşturma potansiyeli taşıyan çok sayıda kıymetli etkin fay vardır. Bunların en değerlisi Amasya ilinin kuzeyinden geçen Kuzey Anadolu Fayı’dır. Bu fayın yanında Esençay-Merzifon Fayı, Ezinepazarı-Sungurlu Fayı, Turhal Fayı, Almus Fayı üzere zelzele üretme potansiyeline sahip faylar vardır. Kuzey Anadolu Fayı Dünya’nın ve Türkiye’nin en değerli etkin faylarından biridir ve bu fay Amasya ilinin kuzeyinden geçer. KAF, tarihî ve aletsel periyotta Amasya vilayetini etkileyen çok sayıda sarsıntı üretti” diyen Doç. Dr. Bülent Özmen, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Amasya ili 27 Aralık 1939’da meydana gelen 7.9 büyüklüğündeki Erzincan sarsıntısı, 20 Aralık 1942’deki 7.0 büyüklüğündeki Niksar-Erbaa ve 26 Kasım 1943 tarihinde 7.6’lık Tosya- Ladik sarsıntılarından kıymetli derecede etkilendi. Bu zelzeleler çok sayıda can kaybı ve mal kaybına neden oldu. 14 Ağustos 1996 tarihinde de 5.4 büyüklüğündeki Çorum-Amasya zelzelesi nedeniyle 1 kişi hayatını yitirmiş, 9 kişi yaralanmış, 2.606 konutta hasar meydana gelmişti. 28 Şubat 1998’de de 4.8 büyüklüğünde bir sarsıntı kaydedilmişti. Tarihî devirde yani 1900 yılından evvel şiddetleri 5 ile 9 ortasında değişen 17 zelzeleden de etkilenmişti. Bu sarsıntılar içinde 17 Ağustos 1668 tarihinde Kuzey Anadolu Fayı’nın kırılması ile meydana gelen sarsıntı de vardır. Bu sarsıntıda Amasya’da başta kent içindeki tarihi yapılar olmak üzere yapılarda büyük hasarlara ve çok sayıda can kaybı olmuştur.”
EMSC’ye göre Amasya’daki zelzeleye ilişkin bilgiler
ÖNCE VAN SONRA AMASYA! DAHA BÜYÜKLERİNİN İŞARETİ Mİ?
13 Nisan’da sarsıntılar Van’da başlamıştı ve birbirinden son derece uzak olan Amasya ile sürmüştü. Elbette bu sarsıntıların birbiriyle ilgisi yoktu. Fakat tıpkı gün içindeki çok sayıda sismik hareket, hissedenlerin aklına takılan soruların nedeni olmuştu. Doç. Dr. Bülent Doğan’a göre Van’daki sarsıntılar kıymetli bir işaret veriyordu. Doç. Dr. Doğan, “Van ve civarının litosferik kabuğu çok farklı deformasyon çeşitleriyle fayların bulunduğu alandır. Van ve civarında gerçekleşen 13 Nisan sarsıntıları de, daha büyük zelzelelerin oluşabileceğine işaret edebilir. Bu alanda birçok etkin fayın sismojenik zondan, yüzeye kadar tam çıkmaması da bu alandaki fayların, tanınmasını zorlaştıran çok değerli bir yerbilimleri durumudur” diyordu. Üstelik durum hem Amasya hem de Van için son derece benzeriydi. Yani Amasya da büyük zelzele tehlikesi olan noktalardan biriydi.
Doç. Dr. Bülent Doğan bunu, “Amasya’daki son ve evvelki zelzeleler birlikte değerlendirildiğinde bu zelzelelerin, hem KAFS’nin ana kolu, hem de ana fayın birebir ve farklı istikametinde olan eşlenik fayların kesiştiği bir bölgeyi işaret ettiği anlaşılıyor. Burada hem ana fayların, hem de Anadolu litosferinin merkezine hakikat olan öteki kolların tam geometrisinin, sistem, zon ve segment ölçüsündeki manası da değer arz eder. Buna nazaran Amasya ve civarındaki sarsıntıların dağılımı ve odak düzlemi tahlillerinin değerlendirilmesinin yanında, bölgede yapılacak çoklu yerbilimleri çalışmaları ile bölgenin hangi fay sistemi, zonu ve segmenti üzerinde ne kadarlık kırılmanın gerçekleştiğinin net bilinmesi, bölgenin zelzele geleceği hakkında daha net bilgilerin elde edilmesini sağlar. Sonuç olarak bölgede zelzele oluşumuna neden olabilecek, fayların varlığı ve bunların oluşturduğu zonların daha büyük sarsıntıya de neden olabileceğinin bilinmesi gerekir” diye açıkladı.
USGS’ye nazaran Amasya’daki sarsıntıya ilişkin bilgiler.
4 YILDA 3 SARSINTI: ‘EN BÜYÜK EKSİĞİMİZ’
Geçmişte Amasya’da hissedilen ve 4 yıl içinde yaşanan 3 büyük sarsıntının, can ve mal kaybı dışında da bir sonucu olacaktı. Doç. Dr. Bülent Özmen’e göre, bu sarsıntılar nedeniyle göç olayları artmış, Erbaa üzere kimi yerleşim ünitelerinin yeri değiştirilmişti. 1939 ile 1944 yılları ortasında gerisi arkasına meydana gelen sarsıntılardan sonra 22 Temmuz 1944’te, ‘4623’ sayılı ‘Yersarsıntısından Önce ve Sonra Alınacak Önlemler Hakkında Kanun’ çıkarılarak sarsıntı öncesi yapılacak çalışmalara yük verilmesi için adım atılmıştı. Türkiye’nin birinci resmi zelzele bölgeleri haritası da 1945’te ‘Yersarsıntısı Bölgeleri Haritası’ ismiyle yayınlandı.
Doç. Dr. Bülent Özmen amasya’nın depremselliğine ait konuşmasına, “Amasya vilayetini etkileyebilecek en değerli fay Kuzey Anadolu Fayı’dır. Bu fay tarihi ve aletsel devirde çok sayıda büyük zelzele üretti. Her ne kadar zelzele bilimi bizi ne vakit olacağını söyleme talihi vermese de ilerleyen yıllarda bu fay zelzele üretmeye devam edecek. KAF’ın Amasya ili ve yakın civarında en son 1943 yılında 7.6 büyüklüğünde zelzele üretmiştir. Niksar ve Kızılırmak ortasında, KAF’na paralel uzanan Esençay-Merzifon fayı, toplam 180 km uzunluğundadır ve 3 segmentten oluşur. Ampirik formüllere nazaran bu fay azamî 7.2 büyüklüğünde zelzele üretme potansiyeline sahiptir. Ezine pazarı fayında ampirik formüllere nazaran azamî 6.9 büyüklüğüne varacak büyüklükte bir zelzele üretme potansiyeli vardır” diye ekledi.
Doç. Dr. Bülent Doğan, “Bu bölgede 1939, 1942 ve 1944 sarsıntıları ile Kuzey Anadolu Fay Sistemi’nin (KAFS) ana kolu doğudan batıya kadar kırılmıştır. Bu kolların ne kadarlık bir uzunlukta yüzey kırığı oluşturduğu, maalesef net bilinmiyor. Bu alt sarsıntı alt disiplini, ülkemizin değerli eksikliğidir. Bu manada bilhassa bu sarsıntılar anında KAFS’nin tali kollarının ne kadar etkilendiği de kıymetli bir bilimsel problemdir. Bu manada, Amasya sarsıntısının tektonik kaynağının yahut fay jenezinin bilinmesi ehemmiyet arz eder” diye kelamlarını noktaladı.
