Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 23 Nisan 2025 günü Papa Francis’in vefatı üzerinden 2 gün geçmişti. Bu ayrıntı bir sarsıntı haberi yazmak için pek de ilgili ya da gerekli olmasa da 112’nci Papa’nın vefatından sonra ‘yedi zirveli şehrin’ yıkılacağına ait kehanet dikkat cazipti. 23 Nisan’da da saatler 12.13’ü gösterdiğinde 4 büyüklüğünde bir zelzele İstanbul’da hissedildi. Silivri açıklarındaki bu sarsıntıdan 36 dakika sonra bu sefer 6.2’lik bir sarsıntı haber merkezlerine bomba üzere düştü. Bu sarsıntısı, 5.9 büyüklüğünde diğer bir sarsıntı ve birkaç saat içinde 100’den fazla artçı sarsıntı takip etti. İstanbullular günü dışarıda geçirmeye başlamıştı. Sık sık hissedilen artçı sarsıntılar kaygıyı katlıyordu. Akıllarda ise tek bir soru vardı: Beklenen Büyük İstanbul Zelzelesi bu muydu? Uzmanlar hususla ilgili farklı fikirler sunuyor olsa da ortada tek bir gerçek vardı: İstanbul zelzeleyle yüzleşecekti! Yaşananları ve yaşanabilecekleri Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu ve Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi, Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen Milliyet.com.tr’ye anlattı.
BEKLENEN BÜYÜK İSTANBUL SARSINTISI YAŞANDI MI?
İstanbul birkaç saat içinde hissedilen pek çok sarsıntıyla sarsıldı. Yaşananlar büyük İstanbul sarsıntısının habercisi mi yoksa ta kendisi miydi? Bu soru akılları kurcalıyor, yalnızca tabanı ve yapıları değil kaygıları da harekete geçiriyor. Uzmanların hususla ilgili açıklamalarında ise bunun beklenen İstanbul zelzelesinin habercisi olan sarsıntılardan biri olduğu tarafında görüşler hâkim. 1766’da kırılmış ve bugünlerde kırılması beklenen fayın kırılmasına ne kadar vakit kaldığı bilinmese de kırılacak olduğu biliniyor! Prof. Dr. Murat Utkucu, yaşanacak daha büyük bir sarsıntıya ait şöyle konuştu:
“Bu sismik boşluk üzerinde geçmişte 989, 1343, 1509 ve Mayıs 1766 zelzeleleri meydana gelmişti. Bu zelzelelerin hepsi büyüklüğü 6.8-7.6 ve daha büyük olan sarsıntılardır. Her ne kadar 23 Nisan 2025 günü yaşanan 5.9 ve 6.2’lik Silivri açıkları sarsıntıları önemli bir ‘uyarı’ olsa da sismik boşluk üzerinde büyük (7 ve daha büyük) bir zelzelenin ne vakit olacağı aşikâr değildir. Yalnızca olasılığın yüksek olduğu söylenebilir. Zelzele bilim açısından beklenen bu sarsıntı yarın da olursa sürpriz değil, 30 yıl sonra olsa da sürpriz değil.”
6.2’lik sarsıntının akabinde yaşanabileceklere ait Doç. Dr. Bülent Özmen depreme hazırlık çalışmalarına yük verilmesi gerektiğini vurgulayarak, “1766 yılında burada mayıs ve ağustos aylarında iki tane 7’den büyük sarsıntı meydana geldi. burada geçen 259 yıllık vakit zarfı içinde, bu fay sınırı üzerinde 7’den büyük bir sarsıntı olma ihtimalinin arttığını, gereğince tansiyon biriktiğini biz ve bizim üzere bilim insanları söylüyordu. Dehşet tellallığı yapmak istemeyiz fakat daha büyüğünün olma ihtimali de, daha büyük bir zelzele üretme potansiyeli de var. Lakin bu kısa vakit aralığı içinde mi olur yoksa yıllar sonra mı olur onun karşılığını net vermemiz mümkün değil. Biz kesin zelzelenin tarihine odaklanmaktan çok başta İstanbul ve Marmara Bölgesi olmak üzere bütün Türkiye’mizi sarsıntıya dirençli hale getirme çalışmalarına odaklanmak zorundayız” diye konuştu.
1766’DA 2 ZELZELE VURDU: ORTADA 3 AY VAR!
1766’da 2 büyük sarsıntı İstanbul’da hissedilmişti. Lakin 22 Mayıs tarihli 7.1’lik birinci zelzele tıpkı bugün olduğu üzere Silivri açıklarında meydana gelmiş, İstanbul’a büyük hasar vermişti. Kevork Pamukciyan’ın o periyot kayıtlara geçirdiği hasar dataları dikkat cazipti. Deprem Ayasofya’yı da vurmuş ve pek çok yapıyı yıkmıştı. Pamukciyan, “Miladi 1766, Ermenilerin 1215 yılında ve 11 Mayıs’ta, keza Hicri 1179 Zilhiccenin 13’ünde, perşembe günü, Paskalya’dan 19 gün sonra, sabahleyin saat onu çeyrek geçe, İstanbul’da şiddetli gürlemeler, ani sarsıntılar ve çok dehşetli gürültülerle, yaklaşık iki dakika süren bir sarsıntı meydana geldi. Birtakım kimseler, zelzelenin aşağı üst yarım saat sürdüğünü söylediler yahut zannettilerse de bu boşboğazlık idi ve hakikate uymamaktaydı. Kent taş yığınlarıyla doldu. Muazzam mescitleri yıktı, özellikle Ana Camii (muhtemelen AYASOFYA) ve Fatih tarafından inşa edilen Sultan Muhammed Camii’ni… Keza hanları ve özellikle Vezir Hanı’nı… Başlıcalarını söyleyeceğim, çünkü kentin her tarafını surların ve sair kagir yapıların hepsini yıkıp harabeye çevirdi. Taşların yığınını gözyaşları üzere önüne indirdi. Keza (kapalı) Çarşı’yı da yaralayıp hasara maruz bıraktı ve kemerleriyle kimi kısımlarını yıktı” sözlerini kullanmıştı. İkinci depremse 5 Ağustos günü yaşanmıştı. Ancak 7.4 ila 7.6 büyüklüğünde olabileceği kestirim edilen bu sarsıntı, Prof. Dr. Murat Utkucu’ya nazaran bu sarsıntı Gelibolu Yarımadası üzerinde meydana geldi.
Prof. Dr. Murat Utkucu bölgede yaşanan son büyük sarsıntı olan 1766 zelzelesinde yaşananları, “Sismik boşluk üzerinde en son oluşan Mayıs 1766 sarsıntısı İzmit’ten Tekirdağ’a, Edirne’den Bursa’ya uzanan bir alanda ağır hasara yol açmıştı. Zelzelenin İstanbul Boğazı ve Gemlik Körfezi’nde güçlü olan bir tsunamiye neden olmuştu. İstanbul’da sur yıkımları oluşmuş ve Fatih Camii külliyesi ile birlikte hasar görmüş ve kubbesi çökmüştür. Topkapı Sarayı’ndaki hasar nedeniyle Sultan, çadırda konaklamıştı. Sosyoekonomik durum dikkate alındığında günümüzde oluşacak 7 ve üzeri bir sarsıntı için zelzele riskinin çok daha yüksek olduğu tabir edilebilir” diye anlattı.
Marmara Bölgesi’nde Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun uzanımı ve tarihi zelzelelerin yerleri. Kırmızı sınırlar içinde bulunduğumuz yüzyılda 1999 İzmit-Adapazarı zelzelesi büyüklüğü civarında zelzele üretme potansiyeli yüksek olan yerleri gösteriyor.
‘DEPREM AKTİFLİĞİNİN ARTTIĞININ KANITI’
1766’da yaşananlar 259 yıl öncesinde de kalmış olsa, zelzele tekrarlanan bir tabiat olayıydı. Bu nedenle yaşanan her büyük zelzeleden sonra bir yenisine yanlışsız giden süreç başlıyordu. Aslında her geçen gün bölgede yaşanacak büyük zelzeleye biraz daha yaklaşıyor, tehlikenin daha da büyüdüğünü biliyorduk. Bilimsel araştırmaların da bunu gösteriyor olması, mümkün zelzeleyle ilgili kaygıyı güçlendiriyordu. Prof. Dr. Murat Utkucu, geçmişte bugün yaşananlara benzeri sarsıntıları ve zelzele aktivitesini anlatarak, durumun ciddiyetine dikkat çekti.
“Marmara Bölgesi içinde Türkiye’nin en tehlikeli zelzele zonu olan Kuzey Anadolu Fay Zonu, 3 kol halinde uzanmakta ve kıymetli bir sarsıntı tehlikesine neden oluyor. Bölgede, son 1600 yıl içinde büyüklükleri 6.8 ve daha büyük olan 41 zelzele, yalnızca geçtiğimiz yüzyıl içinde ise büyüklüğü 6.8 ve daha büyük 8 zelzele ve büyüklüğü 5 ve daha büyük 50 adet üzerinde sarsıntı meydana gelmiştir. Bu türlü bir bölgede vakit zaman büyüklükleri 4-6 ortası zelzelelerin meydana gelmesi sıra dışı olarak ele alınamaz. 1999 İzmit zelzelesi sonrası oluşan 2006 Gemlik (5.2) ve Manyas (5.2), 2011 (5.1) ve 2012 (5.0) Marmara Denizi, 2019 Silivri (5.7) ve 2023 Gemlik Körfezi (5.1) sarsıntıları bu durumun delilleridir. Bu bağlamda 23 Nisan 2025 5.9 ve 6.2 Silivri Açıkları sarsıntıları bölgedeki bu sarsıntı aktifliğinin artışının bir ispatı olarak ele alınabilirler.” – Prof. Dr. Murat Utkucu
NEREDEN ÇIKTI BU PAPA KEHANETİ?
21 Nisan günü, yani sırf 2 gün evvel 112’nci Papa Francis hayatını kaybetti. 900 yıllık ‘Papaların Kehaneti’ isimli kitap bu kaybın çabucak akabinde yaşanacaklara ait birtakım kehanetleri de yazmıştı. Aziz Malachy’nin kaleme aldığı satırlarda her papa için kısa, şifreli tabirler yer alıyordu. 112’nci Papa için ise tüyler ürpertici bir ayrıntı yazılmıştı: ‘Yedi doruklu kent yıkılacak!’ Peki bu sadece bir tesadüf müydü yoksa o vakitlerde da zelzelenin tekerrür müddetine ve insan ömrüne bakılarak varsayım edilmesi mümkün bir ayrıntı mı? Doç. Dr. Bülent Özmen 112’nci Papa’nın vefatından 2 gün sonra sarsılan ‘yedi zirveli şehir’ için şunları söyledi:
“Yani bu büsbütün sarsıntının tekerrür dönemine bakarak söylenmiş olabilir. Ancak şunu da net olarak söz edeyim, biz hesap kitap yapıyoruz ve yaklaşık 250-300 yılda bir burada sarsıntı olur diyoruz. Lakin bunların hiçbirinde mutlaklık yok. Yani tahminen 250 yılda bir olur dediğimiz yerde 400-500 yıl sonra da sarsıntı olabilir. Yani o tekerrürün dönemleri da her vakit sistematik bir biçimde çalışmıyor. Sarsıntının çok fazla bilinmezi olduğu için zelzele matematik bilmiyor. Vakti zamanı geldiği anda yıkıp geçiyor. Bu tekerrür dönemi dediğimiz şeyler, bir bölgenin tehlikesini ve riskini hesaplarken bilimin bize tanıdığı bir baht. Hesaplamaya çalışıyoruz. Lakin bunların hepsinde de yanılma hissesi var. Yüzde 100 daima tıpkı vakit aralığı içinde tekerrür eder demek de mümkün değil.”
Her ne olursa olsun zelzele konusunda kazanılacak en değerli artı, vakte ait varsayımlar değil, yıkılmayacak yapılar ve şuurlu kuşaklardı. Doç. Dr. Bülent Özmen de kehanetlerden ve şarlatanlardan fazla bilimin kıymetini vurguluyor ve her 6.2’nin birebir etkiyi yaratmayacağına dikkat çekiyor:
“O yerleşim ünitelerindeki yer özellikleri, yapıların kalitesi, sarsıntıya karşı alınan tedbirler, halkın bilgi seviyesinin ne seviyede olduğu üzere çok sayıda faktöre bağlı olarak sarsıntı her yerde birebir etkiyi göstermeyebiliyor. İstanbul, Marmara Bölgesi’nde çok sayıda nüfus ve bina var. Bu türlü olunca da hasar görme ihtimali yüksek. Lakin tıpkı büyüklükteki bir sarsıntı yerleşim ünitelerine daha uzak bir noktada olsa insan nüfusunun çok az olduğu yahut olmadığı yerde olsa rastgele bir hasar yaratmaz. Olaya bu türlü bakmak gerekir. Bu sarsıntılardan olabildiğince süratli bir biçimde ders çıkararak, sarsıntının ne vakit olacağına ve tam nerede olacağı telaffuzlarından yola çıkarak, Türkiye’nin tamamının sarsıntı tehlikesi altında olduğunu unutmadan, sarsıntı risk azaltma çalışmalarını başta Marmara Bölgesi ve İstanbul olmak üzere Türkiye’mizin her yerine önceliklendirmeliyiz.”
