Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Vakitte bir seyahate çıkıp bugünden geriye gidildiğinde, tarihin tekerrür etmesiyle karşılaşırsınız. 1900’ler, 1800’ler, 1700’ler… İstediğiniz kadar gidin, her yüzyılda yüzlerce kişinin enkaz altında kaldığı yıkıcı zelzelelerin yaşadığımız topraklardaki tesirini görebilirsiniz. Yer bilimciler, Türkiye’nin üzerine kurulu olduğu ve levha hudutları, yani faylarla çevrili olduğu kara kesiminde, 8’den büyük bir zelzele olmayacağını pek çok sefer söylemişti. Ne olursa olsun, yıkılmayacak yapılar inşa etmek, sarsıntının büyüklüğü 8’den büyük ya da küçük olsa da yaşanacak acıların önüne geçebilir. Konu sarsıntıya dirençli yapılar inşa etmeye gelince ise pek çok yapı materyalinin sürdürülebilir ve sağlıklı bir inşaatın hammaddesi olup olmadığı tartışılıyor. Taş, toprak, ahşap üzere materyallerle inşa edilen yapılar ne kadar güçlü? Sağlamlığın sırrı ‘hiç’ çimento kullanmamakta olabilir mi? Üstelik neredeyse ‘bedava’ yapılan yapılar ‘rammed earth’ sistemiyle inşa edilebiliyor olabilir. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Türer, 7 bin yıldır kullanılan ve yapılan testlerde 8 büyüklüğündeki sarsıntıya dayandığı ortaya koyulan yüzde 100 doğal duvarı Milliyet.com.tr’ye anlattı.
ANA MATERYAL TOPRAK VE AHŞAP! 7 BİN YILDIR KULLANILIYOR
Betonarme yapılar yanlış tekniklerle inşa edildiğinde her zelzelede yerle bir oluyor. Binlerce insanın vefat sebebi bu yapıların enkazında kayıtlara ‘deprem’ diye geçiyor. Doğru teknikler kullanıldığında ve mühendislik hizmeti göz arkası edilmediğinde ise betonarme son derece sağlam olabiliyor. Ancak tekrar de doğal olmayan materyaller ve karbon salınımı enkaz oluşturmasa da gelecek günlerimizden ‘çalıyor.’ Prof. Dr. Ahmet Türer, bir öğrencisiyle hayata geçirdiği projede 8 büyüklüğündeki sarsıntıya dayanabilen, üstelik karbon salınımını en aza indiren materyallerle bir duvar inşa etmeyi başardı. Peki, yaklaşık 7 yıl evvel hayata geçirilen ve başarılı halde uygulanması halinde hayatı ve geleceği kurtaracak projedeki duvar hangi gereçlerle yapıldı?
Prof. Dr. Ahmet Türer, “Bilinen Rammed Earth, sıkıştırılmış toprak materyal içeren bir duvardır. İçinde killi, kumlu gereçler bulunur. Bunları en uygun nem oranında ıslatıyorsunuz ve sonra katmanlar halinde bir tokmakla vurarak sıkıştırıyorsunuz. Her katmanın kalınlığı 5 ila 10 santim kadar oluyor. Lakin dünyada kullanılan sisteme ek, kimi yenilikler geliştirdik. Bunlardan en kıymetlisi sıkıştırılmış toprağın içine koyduğumuz dairesel halka halinde donatılardır. Betonarme kolonlardaki etriyelere (betonarme yapılarda kolon, kiriş üzere taşıyıcı sistem elemanlarının uzunluğuna donatılarını saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen bir sargı donatısı) benziyor. Bir başkası de başlık girişi ile temel ortasına yerleştirdiğimiz çapraz gergi elemanlardır” dedi. Aslında Prof. Dr. Ahmet Türer’in bahsettiği bu formül milattan evvel 5000 yılında inşa edilmiş yapılarda da görülüyordu. Öyle ki sağlam oluşu, onu temel duvarlarını inşa etmek için mükemmel bir seçim haline getirmişti. Peki ‘rammed earth’ ile inşa edilmiş yapılar 7 bin yıldır ayakta mı?
Prof. Dr. Türer’e göre, “20. yüzyıldan evvel ülkemizde kullanılan ahşap ve toprak yapılara bütün dünyada yine dönüş olacak. Mesela ABD ve Kanada’da oturulan meskenlerin yüzde 90-95’i ahşaptan yapılıyor. Ahşap denilince akla yangın gelir ancak çağdaş teknolojide ahşabın da yangına çok güçlü hale getirildiğini görüyoruz. Zelzelede ahşap, doğal olarak güçlü bir gereç. Betondan 5 kat, çelikten 15 kat daha hafif. Bu sebeplerle zelzele kuvvetleri de düşürülüyor.” Yani bu sistemle inşa edilen yapılar epeyce güçlü. Pekala dünyada örnekleri var mı? 7 bin yıldır ayakta olan ve sıkıştırılmış toprağın antik kullanımına dair en net delilleri sunan bir yapı var. MÖ 9-7 bin yıla tarihlenen Bereketli Hilal ve Çin’deki M.Ö. 5000’e tarihlenen Yangshao ve Longshan kültürleri üzere Neolitik arkeolojik alanlarda bulundu. M.Ö. 2000’e gelindiğinde, sıkıştırılmış toprak mimari teknikleri Çin’de duvarlar ve temeller için yaygın olarak kullanılıyordu.
Güney Carolina, Stateburg’daki Holy Cross Episcopal Kilisesi, 1850 ila 1852 yılları ortasında sıkıştırılmış toprak sistemiyle inşa edilmişti.
‘MALZEMELERİ NEREDEYSE ÜCRETSİZ’
Binlerce yıldır kullanılan tekniklerin geliştirilmesiyle dikilen duvar sarsıntıya dayanmıştı. Peki bütçeler duvarın masraflarına dayanır mıydı? Bu sorunun karşılığı da tıpkı projenin başarılı sonucu üzere son derece memnunluk verici. Zira killi ve kumlu toprak ile ahşaptan yapılan bu duvar neredeyse fiyatsız halde tamamlanabiliyor. Peki etraf için olumlu yanları ne ve ne vakit bu duvarı yapmak neredeyse fiyatsız oluyor? Prof. Dr. Ahmet türer şöyle anlattı:
“Özellikle sanayi ihtilalinden itibaren, atmosfere çok fazla karbondioksit salınımı yapıyoruz ve bu sebeple global ısınma, sera tesiri, mevsimsel iklim değişiklikleri, daha çok doğal afet… Yani sel ve kuraklık üzere problemlerle yüz yüze kalıyoruz. Hem toprak hem ahşap kullanımı betonarme-çelik üretiminde olduğu üzere atmosfere karbon salınımı yapmıyor. Bu sebeple sürdürülebilir bir inşaat teknolojisi olarak önümüze çıkıyor. Bilhassa ahşap kullandığımız vakit hem zelzeleye güçlü hem de atmosferden karbondioksit yakalayan bir inşaat materyali kullanmış oluyoruz. ‘Toprakarme’ kullanmanın en düzgün tarafı neredeyse ‘ücretsiz’ olmasıdır. Zira killi ve kumlu toprağın bulunduğu yerlerde neredeyse fiyatsız olarak binanızı inşa edebiliyorsunuz.”
Çin Seddi’nin Hangtu bölümü
HEDEF 2050! KARBON AYAK İZİ AZALIYOR
Aslında bir yapının hangi büyüklükte zelzeleye dayanacağını söylemek uzmanlar için bile pek de hakikat değil. Fakat 8 büyüklüğündeki sarsıntıların tesirlerini bu duvara uygulayan Prof. Dr. Ahmet Türer ve öğrencisi, duvarın hasar almadan kaldığını görmüştü. Bu sebeple test edilmiş ve onaylanmış duvar itimat veriyordu. Lakin olağan bu sistemin kullanılması içi elverişli olmayan yerler de var. Pek çok sefer yağmurla yıkıldığı duyulan, can ve mal kaybına sebep olan istinat duvarları, sudan olumsuz etkilenebileceği için pek kullanılmıyor. Prof. Dr. Türer de bu bahiste, “Dünyada sıkıştırılmış duvarın istinat duvarı olarak kullanıldığı örnekler mevcut. Lakin izafî olarak az sayıda. Zira art dolgudan gelecek sudan etkilenmesi ve düzlem dışı istikamette eğilmeye karşı daha az sağlam olması üzere meseleleri var” diyor. Prof. Dr. Ahmet Türer duvarın dayanımına ait, “Aslında duvarımız toprakarme olduğu için son derece rijit ve dönemi da epeyce kısa. Bu sebeple sarsıntıyla çok formda etkileşime girmiyor. Spektral büyütme tesirlerinden de uzak kalıyor. Ayrıyeten perde duvar üzere davrandığından, son derece güçlü çalışıyor. Biz toprağı kesme ya da çekme istikametinde değil, yalnızca basma tarafında kullandık. Kesme ve çekme istikametinde donatı gergiler kullandık” diye ayrıntıları paylaştı. İnşa edilen duvarla ilgili tek hoş sonuç sağlamlık ve maliyet değildi. Gelecekti! Gelecek vadeden ‘doğal teknolojilerden’ olan bu sistem, karbon ayak izini neredeyse 0’a indiren yapılar inşa etmeyi sağlıyor. Sağlıklı ömrü, hem insan hem de etraf için sunuyor.
Prof. Dr. Ahmet Türer karbon salınımı ve 2050 için hedeflenenleri, “Dünyadaki karbondioksit salınımının 3’te 1’i kadarı inşaat mühendisliğiyle ilgili materyal üretim ve inşaat faaliyetleri evrelerinde oluşuyor. Ekolojik olarak uyumlu, karbon salınımı yapmayan, hatta negatif karbon ayak izine sahip, sürdürülebilir inşaat teknolojilerinin kullanılması ve yaygınlaşması dünyamızın yaşanabilir bir yer olarak kalması için son derece değerli. 2050 yılı sıfır karbon emisyonu için amaçlarımız ortasında sürdürülebilir inşaat teknolojilerinin de olması gerekir” diye anlattı.
