Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Kütahya bir müddettir kendini hissettiren 4 ve üzeri büyüklüklerde zelzeleler nedeniyle huzursuz oluyor. Kentin zelzele tarihine bakıldığında, acı tablolar ve sarsıntı tehlikesi, tedirginliğinin haklılığını ortaya koyuyor. 21 Nisan günü de tüm bu telaşlar nüksetmiş, saatler 20.24’ü gösterdiğinde Kütahya 4.3’le sallanmıştı. O an, İstanbul’un 6.2 ile sallanmasına 2 günden az kalmıştı. İstanbul’daki korkutan zelzeleyle Kütahya’dakilerin hiçbir ilgisi olmasa da yaşanan kaygı farksızdı. Üstelik Kütahya için de her şey 4.3’le bitmiş değildi. 21 Nisan’daki sarsıntıları, 25 Nisan günü hissedilen 3 zelzele takip etti. Bunlar 4.5, 3.9 ve 4.6 büyüklüğündeydi ve hissedilen her hareket Kütahya’da acı tabloları canlandırıyordu. Her noktası sarsıntı tehlikesindeki ülkemizde yapı stoku da pek sağlıklı değildi. Hafta uzunluğu, Türkiye sarsıntı gündemine İstanbul, Kütahya ve Elazığ’da hissedilen sarsıntılar damga vurmuştu. Yeni haftanın birinci günü de durum pek de farklı olmadı. Adres yeniden Kütahya, sarsıntının büyüklüğü ise Kandilli Rasathanesi’ne nazaran 4.2’ydi. Peki tüm bu sarsıntılar 28 Mart 1970’te Türkiye’nin yaşadığı en acı tablolardan birini yaşayan Kütahya için ne manaya geliyordu? Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi, Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen ve Kocaeli Üniversitesi Kent ve Bölge Planlama Kısmı Öğretim Üyesi ve Yerbilimci Doç. Dr. Bülent Doğan, Milliyet.com.tr’ye anlattı.
3 BİN 500 ENKAZ: ‘GEDİZ’İN YERİNİ DEĞİŞTİRDİLER’
Kütahya son günlerdeki sarsıntılardan çok daha evvel, 1970’in birinci aylarında o güne dek yaşanmamış bir afetle karşı karşıyaydı. Yaşanan sarsıntıda binlerce yapı enkaza dönüşmüş ve hayatını kaybedenlerin sayısı bin 86 olmuştu. Kütahya ve etrafında aktif olan başka zelzeleler ise 1928’de Emet 6.2, 1944’te Şaphane 6.2, 1970’de Çavdarhisar 5.9 ve 2011’de Simav’da 5,9 olarak ölçülmüştü. Bu sarsıntılar de tıpkı 1970’deki üzere bölgeye ağır hasar vermişti. Doç. Dr. Bülent Özmen’e göre, son günlerde zelzelelerin olduğu bölgeye yakın bir noktada Naşa Fay Zonu üzerinde yakın vakitte, 19 Mayıs 2011’de 5.9 büyüklüğündeki sarsıntıda, 2 kişi hayatını yitirmiş 122 kişi de yaralanmıştı. Bölgede yaşanan sarsıntı aktivitesi bununla da sonlu değildi. Kütahya’nın zelzeleleri, koskoca bir ilçenin yerinin değiştirilmesine, binlerce kişinin taşınmasına neden olmuştu. Doç. Dr. Bülent Özmen bunu söyle anlatıyor:
“17 Şubat 2009 tarihinde de bölgede 5.0 büyüklüğünde bir zelzele daha oldu. Son günlerde meydana gelen zelzelelerin yaklaşık 40 km kadar doğusunda 28 Mart 1970 tarihinde Simav Fay Zonu diye isimlendirilen fay sınırı üzerinde 7.2 büyüklüğünde bir sarsıntı daha meydana gelmişti. Çok geniş bir alanı etkileyen 1970 tarihli Gediz sarsıntısı nedeniyle, 3 bin 500 mesken büsbütün yıkılmış, 7 bin konut ağır surette ve 10 bin 600’den fazla bina da fazla ölçüde hasara uğramıştı. Bu sarsıntı sonrasında Gediz ilçesinin yeri değiştirildi.”
BİLİNMEYEN BİR FAY MI VAR? ‘DEPREM FIRTINASI DENEBİLİR’
1970’teki büyük zelzeleden sonra taş üstünde taş kalmayan ve harabeye dönüşen kent, Uşak yolu üzerinde ve 7 kilometre ilerisine Bayanlar Pazarı denilen mevkiine tekrar kuruldu. Acı tabloların merkezi, yıkılan kente o günden sonra ‘Eski Gediz’ ismi verildi. Kadınlar Pazarı mevkii Gediz’in 7 km güneyinde Şaphane Dağı eteklerinde yer alıyor. Ancak yeniden de Simav fayının bitişiğine kurulan yeni ilçe, daha evvel 6.2’lik ve yıkıcı tesirleri olan bir sarsıntının üst merkezine de son derece yakındı. Kuzeybatısında Naşa Fayı bulunan Şaphane’nin, güneydoğusu Gediz Grabeni ve Çukurören Fayı ile sarılmıştı. Son günlerde de daima sarsılan kent, tahminen de bir ‘deprem fırtınasıyla karşı karşıyaydı. Üstelik AFAD’ın son güncellemelerini içeren ve 1 Ocak 2019 tarihinden bu yana yürürlükte olan Türkiye Zelzele Tehlike haritasında da ‘deprem tehlikesi yüksek’ olarak gösterilmişti. Doç. Dr. Bülent Özmen’e göre de 28 Mart 1970 tarihinde meydana gelen sarsıntı nedeniyle Simav Fay Zonu’nun yaklaşık 40 kilometrelik kısmı kırılmış, ismi geçen fay zonunun kırılmayan kısımları ve Naşa Fay Zonu’nun 19 Mayıs 2011 tarihinde meydana gelen zelzele sonucunda kırılmayan kısımlarında sarsıntı tehlikesi sürüyordu.
“19 Nisan 2025 cumartesi gününden bu yana Kütahya’nın Simav ilçesinin yaklaşık 15 km kuzeyinde zelzele fırtınası halinde çok sayıda zelzele meydana geldi ve gelmeye de devam ediyor. Bu zelzelelerin en büyüğü 25 Nisan Cuma günü 4.6 büyüklüğüne erişmişti. Bu sarsıntıları gerisi arkasına çok sayıda meydana gelmesi ve misal büyüklükte çok sayıda zelzelesi içermesi nedeniyle sarsıntı fırtınası biçiminde isimlendirebiliriz. Sarsıntı fırtınası halinde meydana gelen bu zelzeleler Naşa Fay Zonu’nun yaklaşık 8 km kuzeyinde meydana geliyor ve yaklaşık 5 km uzunluğunda Kuzeydoğu – güneybatı doğrultusunda şimdi tespit edilmemiş bir fay üzerinde ağırlaşıyor. Naşa Fayı’nın yaklaşık 8 km uzaklığında gerçekleşen bu zelzele fırtınasının büyük bir sarsıntı üretme mümkünlüğü yok denecek kadar azdır. Fakat düşük ihtimalde olsa da 5.5 büyüklüğe varabilecek büyüklükte sarsıntıya olabilir. Yalnızca bu zelzelelere bakarak, bu sarsıntılar ‘Büyük bir zelzelenin işaretidir’ demek çok mümkün değil. Bölgenin en değerli tehdit kaynağı Simav Fayı’dır. Bu fay tam vaktini bilemiyor olsak da 7’den büyük sarsıntı üretme potansiyeline sahiptir. Yapmamız gereken, buradaki sarsıntı aktivitesini dikkatli bir formda daha hassas aletlerle gözlemek ve mümkün olumsuz durumlara karşı daha hazırlıklı olmak ve halkı çok sık olarak bilgilendirmek olmalı.” – Doç. Dr. Bülent Özmen
BATI ANADOLU’NUN EN BÜYÜĞÜ
Batı Anadolu’da kaydedilen en büyük zelzele olan 1970 Gediz Sarsıntısı, o günlerde kentin taşınmasına neden olsa da sarsıntıya dirençli kentler kurulması konusunda ne yazık ki itici güç olmadı. Oysa yüzlerce insan hayatını kaybetmiş ve bölge tarihinde bugüne dek yaşanan en büyük zelzele olma özelliğini kazanmıştı. Bu özellikler zelzele kelam konusu olduğunda kulağa pek de olumlu gelmiyordu. Lakin zelzelelerin büyüklüğü kaç olursa olsun yapılması gereken tek şey vardı. Tüm uzmanların buluştuğu ortak nokta, mühendislik hizmeti almamış ve kurallara uymadan inşa edilmiş yapıları dönüştürmekti. Doç. Dr. Bülent Doğan da bunu, “Tüm ülkemizde hemen manalı bir afet planlaması yaparak, çok istikametli bilimsel disiplinlerle çalışmalara ivedilikle başlamak zorundayız ki afetler esnasındaki, bilhassa can kayıplarımızı minimize edebilelim yahut ortadan kaldıralım” diye vurguladı. Doç. Dr. doğan, Kütahya’nın depremselliğine ait de şöyle konuştu:
“Kütahya ve civarı faal kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu faal olağan faylarıyla çevrilidir. Bölgede olan şu anki sarsıntılarda Simav Fay Zonu içinde gerçekleşiyor. Ülkemizin tamamında, tekrarlanma mühletinin belirlenmesi için öncelikle elimizde en az 1/25.000 ölçekli yapısal bilgilerinin, milletlerarası ölçekte tanımlanmış ve derecelendirilmiş, faal fay haritalarına gereksinim vardır. Bu sarsıntıları oluşturan Simav Fayı ile Kütahya kentinden geçen faylar birbirinden farklı olup, genel geometrileri birebir olsa bile, sarsıntı oluşturma süreçleri birbirinden farklıdır. Yani kenti birinci derecede etkileyecek fay, Kütahya Fay Zonu’dur. 6 ve üzeri zelzele oluşturabilir. bölgedeki en büyük sarsıntı 1970 sarsıntısıdır. Simav Fay Zonu’nun 1970’te kırılan bölümünün bilhassa kuzeybatıdaki devamı da kıymetlidir. Bölgede olabilecek sarsıntıların 6 ve kısmen üzeri büyüklüğe varana kadar değişebileceğini düşünüyorum. Lakin bilimsel disiplin ve data eksikliği kelam konusu.”
