Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – NASA ve ESA üzere önde gelen uzay ajanslarının datalarına nazaran, Dünya yörüngesinde 500 binden fazla uzay çöpü dolaşıyor. ‘Uzay çöpü’ terimi, vazifesini tamamlamış, denetimden çıkmış ya da terk edilmiş insan üretimi objeleri tanımlamak için kullanılıyor. Boyutları birkaç milimetreden eski roket kesimlerine kadar değişebilen bu objeler, büyüklüklerinden bağımsız olarak uzay araçları ve Milletlerarası Uzay İstasyonu (ISS) için önemli tehlikeler oluşturabilir. Her ne kadar büyük kesimler radar sistemleriyle yakından izleniyor olsa da, küçük ve mikroskobik boyuttaki çöplerin takibi hâlâ büyük bir sorun. Bu da uzaydaki vazifelerde güvenliği tehlikeye atıyor. Üstelik bu çöpler yalnızca uzaydaki ekipmanları değil, denetimsiz bir biçimde atmosfere girip yeryüzüne düşmeleri durumunda, Dünya üzerindeki bölgeler için de risk yaratabiliyor.
Bu tehlikenin en yeni örneklerinden biri ise Sovyetler Birliği tarafından 1972’de fırlatılan ve 50 yılı aşkın müddettir yörüngede başıboş dolaşan Kosmos 482 uzay sondası. Sovyetler Birliği’nin 31 Mart 1972 tarihinde, Venera programının bir modülü olarak fırlatılan lakin yaşanan aksaklıkların akabinde dünya yörüngesinde sıkışıp kalan uzay aracının ana gövdesi 1981 yılında yanarak yok olmuş, ana gövdeden ayrılan ve ısı kalkanına sahip olan öteki kısım, Dünya yörüngesinde dolaşmaya devam etmişti. Yörüngede kalan ve yaklaşık yarım tonluk yüke sahip kesimin önümüzdeki günlerde Dünya’ya düşeceği kestirim ediliyor. Peki, bu düşüş ne manaya geliyor? Kosmos 482’nin hangi bölgelere düşme ihtimali var? Türkiye bu riskli bölgeler ortasında mı? Tüm bu soruları Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Kısmı Öğretim Üyesi, Astrofizikçi Doç. Dr. Selçuk Topal, Milliyet.com.tr için yanıtladı.
‘VENÜS İÇİN TASARLANDI’
Doç. Dr. Selçuk Topal, Kosmos 482 uzay aracının 1972 yılında Venüs’e gönderilmek için tasarlandığını söz ederek, “Yörüngede sorun yaşayınca Venüs’e gitmek yerine Dünya etrafında elips bir yörüngede dolanmaya başladı. Ortadan geçen 50 yılı aşkın mühletin akabinde, bir müddettir Dünya’ya hakikat giderek alçalıyordu. O denli görünüyor ki 9-11 Mayıs 2025 tarihleri ortasında bir gün Dünya atmosferine girecek” dedi.
Daha evvel de birçok sefer uzay çöpleri hakkında açıklamalarda bulunan ve dünya yörüngesinin yönetilebilir hale gelmesi hakkında telaffuzlara sahip olan İngiliz-Amerikan astrofizikçi Jonathan McDowell, Kosmos 482’nin Dünya’ya düşebileceğini söz ederek, “Bu durumda birine çarpma ihtimalinin her zamanki üzere birkaç binde bir olacağını düşünüyorum. Çok fazla endişelenmeye gerek yok lakin başınıza çarpmasını da istemezsiniz” dedi. Yörüngedeki kesimin atmosfere girdikten sonra sürtünme sebebiyle yavaşlayıp bir alev topuna dönüşebileceğini söz eden McDowell, modülün 200 ila 300 kilometrelik bir süratle Dünya yüzeyine çarpabileceğini belirtti.
“Kosmos 482’nin size yahut konutunuza çarpma mümkünlüğü inanılmaz formda düşük. Bunun en büyük nedeni, Dünya’nın büyük bir kısmında beşerler yaşamıyor. Yani bu bahiste uykularınızdan olmanıza gerek yok. Dünya’ya bir şey düşerse bunun bir beşere çarpma mümkünlüğü 10 binde birdir. Bunun size çarpma mümkünlüğü da 10 milyarda birdir.” – Jonathan McDowell
‘TÜRKİYE DE RİSKLİ GRUPTA’
Kosmos 482’nin düşeceği yeri belirlemenin sıkıntı olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Selçuk Topal, “52 derece kuzey ve güney enlemleri ortasında bir bölgeye düşeceği kestirim ediliyor. Yani alan çok geniş. Ülkemiz de 36-42 kuzey enlemleri ortasında yer aldığı için riskli kümede. Lakin Dünya yüzeyinin büyük bir kısmı sularla kaplı olduğundan sondanın bir su kütlesine düşmesi çok daha olası” tabirlerini kullandı.
Dünya yörüngesinde bulunan uzay çöpleri hakkında yapılan simülasyon
“İçinde bulunduğumuz uzay çağında bu halde uzay araçlarının düşmesi olayları sıklıkla gerçekleşiyor” diyen Doç. Dr. Selçuk Topal, 2024 yılında İstanbul semalarında benzeri bir olayın gerçekleştiğini söyledi. “O periyot beşerler bunu meteor zannetse de, atmosferdeki hareket biçimi bunun bir uzay çöpü yani bir uzay aracı kesimi olduğunu gösteriyordu” bilgisini paylaşan Doç. Dr. Selçuk Topal, “Ancak bu çeşitten uzay çöpleri atmosferde neredeyse büsbütün toz olur. Kosmos 482’yi özel yapan şey bu uzay aracının muhtemelen tek kesim halinde yüzeye ulaşacak olması. Zira Venüs’ün çok ağır olan atmosferini aşıp sağ salim yüzeye ulaşmak için tasarlanmış” dedi.
Hollanda’daki Delft Teknik Üniversitesi’nde vazife yapan gökbilimci Marco Langbroek de daha evvel mevzu hakkında yaptığı açıklamada, “Avrupa ve Asya’nın güney ve orta kısımlarının büyük bir kısmı, Kuzey ve Güney Amerika, Afrika ve Avustralya’nın tamamını kapsayan geniş bir alanda rastgele bir yere düşebilir” demişti.
YERLEŞİM ALANLARINA DÜŞEN ÖRNEKLER DE VAR
Dünya yörüngesinde dolaşan uzay çöplerinin yeryüzünde insan yerleşimlerine düşmesi çok düşük bir ihtimal olsa da, yakın vakitte bu ihtimalin gerçekleştiği birkaç örnek de bulunuyor. Geçen yıl Kenya’da bir köye roket modülleri düşmüş, yaşanan olayda rastgele bir kayıp kayıtlara geçmemişti. Yine şubat ayında Polonya’da yaşanan bir diğer olayda da ülkenin farklı bölgelerine, Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX şirketine ilişkin Falcon 9 roketinin parçaları düşmüştü. Polonya Uzay Ajansı (Polsa) ve emniyet ünitelerinin yaptığı incelemeler sonucunda, enkazın SpaceX’e ilişkin bir Falcon 9 roketine ilişkin olduğu doğrulanmış ve vazifesini tamamladıktan sonra denetimli formda Pasifik Okyanusu’na iniş yapması planlanan roketin motor arızası sebebiyle denetimini kaybettikten sonra parçalanıp farklı bölgelere düştüğü tespit edilmişti.
Daha evvel de Memleketler arası Uzay İstasyonu’ndan (ISS) atılan akıllı telefon büyüklüğündeki bir modülün, Dünya atmosferine girdikten sonra parçalanmadan ABD’nin Florida eyaletinde bir meskenin çatısına düştüğü kayıtlara geçmişti. 2019 yılında, bir Samsung uydusu bu defa de ABD’nin Michigan eyaletinde bir konutun art bahçesine düşmüştü.
